Rekonstrukcja zamku pasłęckiego z XIV/XV wieku wg J.Orłowskiego
Zamek , którego już nie ma.
Po podboju Pogezanii przez krzyżaków, około 1267 roku zakonnicy wznieśli pierwszą, być może jeszcze drewniano – ziemną strażnicę („hus Paslok”). Wraz z budowa murów obronnych, zamek przebudowano na murowany (lata 1320-1339).
Główna część zamku pierwotnie składała się z pojedynczego domu o wymiarach 11,6 x 50,8 metrów. Często podaje się, iż nie był on podpiwniczony, jednak XV-wieczne lustracje wymieniały dwie piwnice do składowania piwa i miodu.
Plan przyziemia głównego skrzydła wg C.Steinbrechta
Przyziemie (przyp. część budowli , która wnika pod powierzchnię gruntu; tutaj piwnica) podzielone było na trzy części . Pośrodku znajdowało się największe, pięcioprzęsłowe pomieszczenie zwieńczone sklepieniem krzyżowo – żebrowym, od strony zachodniej pomieszczenie sklepione kolebkowo i najmniejsze, dwuprzęsłowe od strony wschodniej, ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Na trzeciej kondygnacji zlokalizowany był pośrodku refektarz, izby urzędowe i od wschodu kaplica. Najwyższe piętro tradycyjnie w zamkach krzyżackich pełniło funkcje magazynowo – obronne. Komunikację zapewniały prawdopodobnie zewnętrzne, drewniane krużganki.
Do korpusu głównego budynku przylegał od południowego wschodu czworoboczny dziedziniec na którym znajdowała się studnia. Jeszcze w XIV wieku do głównego domu dobudowano prostopadłe, wschodnie skrzydło z krużgankiem. Zamek posiadał też wieże, lecz nie jest znane ich położenie. Główna wieża być może znajdowała się w narożu północno – wschodnim. W kolejnej podobno mieściła się zbrojownia i izba komtura. Całość oddzielała od miasta zewnętrzna linia umocnień i sucha fosa, rdzeń zamku otoczony był też zewnętrznym murem wydzielającym parcham (przyp międzymurze – nie zabudowana przestrzeń pomiędzy murami zewnętrznym i wewnętrznym).
Brama wjazdowa zlokalizowana była w kurtynie południowo – wschodniej. Łączyła ona zamek z miastem i bramą Młyńską prowadzącą ku rzece. Przedzamcze usytuowane było od południa, ale przypuszcza się, iż dodatkowe znajdowało się po stronie zachodniej. Co więcej do konwentu należały tereny od wschodu, pod miastem, zwane Wolą Zamkową, gdzie na potrzeby zamku pracował młyn, folwark, wieś czynszowa i uprawiano ogrody. Dwie narożne, cylindryczne wieże dobudowane zostały do budynku mieszkalnego dopiero w XVI wieku.
Gotyckie pomieszczenie na dawnym parterze (obecnie nieużytkowana piwnica) na rysku Steinbrechta z 1919 roku
Na początku 1520 roku na zamek i miasto uderzyły wojska polskie pod dowództwem Mikołaja Firleja, jednak mimo przewagi i miesięcznego oblężenia nie zdobyły warowni. Dopiero kolejny szturm przeprowadzony w kwietniu tego samego roku powiódł się. Wówczas mieszczanie Elbląga wystąpili do króla polskiego o zgodę na zburzenie zamku. Zygmunt I wyraził zgodę i w 1521 roku warownia została w dużym stopniu zniszczona.
Zrujnowany w czasie wojny zamek spłonął w 1543 roku.
„Nowy zamek”
W kolejnych latach został odbudowany, ale już w stylu renesansowym. Powstały m.in. dwie wieże w narożnikach najstarszego, średniowiecznego budynku i nowe, zachodnie skrzydło. Fundowane przez elektora brandenburskiego dalsze przebudowy z 1559, 1586 i pierwszej połowy XVII wieku miały na celu adaptację średniowiecznego zamku na potrzeby nowej sztuki wojennej.
Pasłęcki zamek przed rokiem 1945.
Z zamku średniowiecznego zachowało się główne (północne) skrzydło, jednak jego proporcje i wygląd uległy zasadniczym zmianom. Od czasów średniowiecza poziom dziedzińca podniósł się o około 3 metry, w związku z czym pierwotne przyziemie zamieniło się w głęboką piwnice, a cały budynek stał się niższy o jedno piętro.
„Zamek w Pasłęku”
W 1945 r. zamek został spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej. Odbudowany przez Polaków w latach 1968-75.
Zamek zniszczony przez armię radziecką
Dawny układ wnętrz zamku zachował się jedynie w obecnej części piwnicznej, gdzie znajdują się 3 pomieszczenia. Największe jest środkowe ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, boczne również posiadają sklepienia krzyżowo-żebrowe, a także kolebkowe. W skrzydłach bocznych praktycznie nie przetrwały zabytkowe elementy. W części zachodniej (obecnie Sala Rycerska) odtworzono izbę ze sklepieniem krzyżowym wspartym na trzech granitowych filarach – dwóch oryginalnych i jednym zrekonstruowanym.
Zamek w Pasłęku – Widok z lotu ptaka od południa, fot. ZeroJeden, V 2013 (serwis https://www.zamki.pl/)
W 1998 r. rozpoczęto prace poszukiwawcze bursztynowej komnaty. Odkryto m.in. fragment średniowiecznych murów, brukowaną ulicę w suchej fosie i przypuszczalnie fragment wieży z pierwotnego zamkowego. Dotarto też do tunelu łączącego kościół z zamkiem, ale był on mocno zagruzowany.
W 2020 roku przeprowadzono remont zachodniej (tej bliżej kościoła) baszty pasłęckiego zamku. Obecnie cały zamek wymaga generalnego remontu. Mury przyziemia, co kilkanaście lat, są odgrzybiane. Pod dachówkami brak jest izolacji typu deski, papa, jakiejkolwiek ochrony przed przeciekami. Obecne piwnice są nie nadają się do zagospodarowania. Może wykorzystać je na muzeum Pasłęka?
Opracował Roman Cichocki na podstawie serwisów internetowych:
sie 7 2023
Zamek , którego już nie ma.
Po podboju Pogezanii przez krzyżaków, około 1267 roku zakonnicy wznieśli pierwszą, być może jeszcze drewniano – ziemną strażnicę („hus Paslok”). Wraz z budowa murów obronnych, zamek przebudowano na murowany (lata 1320-1339).
Główna część zamku pierwotnie składała się z pojedynczego domu o wymiarach 11,6 x 50,8 metrów. Często podaje się, iż nie był on podpiwniczony, jednak XV-wieczne lustracje wymieniały dwie piwnice do składowania piwa i miodu.
Przyziemie (przyp. część budowli , która wnika pod powierzchnię gruntu; tutaj piwnica) podzielone było na trzy części . Pośrodku znajdowało się największe, pięcioprzęsłowe pomieszczenie zwieńczone sklepieniem krzyżowo – żebrowym, od strony zachodniej pomieszczenie sklepione kolebkowo i najmniejsze, dwuprzęsłowe od strony wschodniej, ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Na trzeciej kondygnacji zlokalizowany był pośrodku refektarz, izby urzędowe i od wschodu kaplica. Najwyższe piętro tradycyjnie w zamkach krzyżackich pełniło funkcje magazynowo – obronne. Komunikację zapewniały prawdopodobnie zewnętrzne, drewniane krużganki.
Do korpusu głównego budynku przylegał od południowego wschodu czworoboczny dziedziniec na którym znajdowała się studnia. Jeszcze w XIV wieku do głównego domu dobudowano prostopadłe, wschodnie skrzydło z krużgankiem. Zamek posiadał też wieże, lecz nie jest znane ich położenie. Główna wieża być może znajdowała się w narożu północno – wschodnim. W kolejnej podobno mieściła się zbrojownia i izba komtura. Całość oddzielała od miasta zewnętrzna linia umocnień i sucha fosa, rdzeń zamku otoczony był też zewnętrznym murem wydzielającym parcham (przyp międzymurze – nie zabudowana przestrzeń pomiędzy murami zewnętrznym i wewnętrznym).
Brama wjazdowa zlokalizowana była w kurtynie południowo – wschodniej. Łączyła ona zamek z miastem i bramą Młyńską prowadzącą ku rzece. Przedzamcze usytuowane było od południa, ale przypuszcza się, iż dodatkowe znajdowało się po stronie zachodniej. Co więcej do konwentu należały tereny od wschodu, pod miastem, zwane Wolą Zamkową, gdzie na potrzeby zamku pracował młyn, folwark, wieś czynszowa i uprawiano ogrody. Dwie narożne, cylindryczne wieże dobudowane zostały do budynku mieszkalnego dopiero w XVI wieku.
Na początku 1520 roku na zamek i miasto uderzyły wojska polskie pod dowództwem Mikołaja Firleja, jednak mimo przewagi i miesięcznego oblężenia nie zdobyły warowni. Dopiero kolejny szturm przeprowadzony w kwietniu tego samego roku powiódł się. Wówczas mieszczanie Elbląga wystąpili do króla polskiego o zgodę na zburzenie zamku. Zygmunt I wyraził zgodę i w 1521 roku warownia została w dużym stopniu zniszczona.
Zrujnowany w czasie wojny zamek spłonął w 1543 roku.
„Nowy zamek”
W kolejnych latach został odbudowany, ale już w stylu renesansowym. Powstały m.in. dwie wieże w narożnikach najstarszego, średniowiecznego budynku i nowe, zachodnie skrzydło. Fundowane przez elektora brandenburskiego dalsze przebudowy z 1559, 1586 i pierwszej połowy XVII wieku miały na celu adaptację średniowiecznego zamku na potrzeby nowej sztuki wojennej.
Z zamku średniowiecznego zachowało się główne (północne) skrzydło, jednak jego proporcje i wygląd uległy zasadniczym zmianom. Od czasów średniowiecza poziom dziedzińca podniósł się o około 3 metry, w związku z czym pierwotne przyziemie zamieniło się w głęboką piwnice, a cały budynek stał się niższy o jedno piętro.
„Zamek w Pasłęku”
W 1945 r. zamek został spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej. Odbudowany przez Polaków w latach 1968-75.
Dawny układ wnętrz zamku zachował się jedynie w obecnej części piwnicznej, gdzie znajdują się 3 pomieszczenia. Największe jest środkowe ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, boczne również posiadają sklepienia krzyżowo-żebrowe, a także kolebkowe. W skrzydłach bocznych praktycznie nie przetrwały zabytkowe elementy. W części zachodniej (obecnie Sala Rycerska) odtworzono izbę ze sklepieniem krzyżowym wspartym na trzech granitowych filarach – dwóch oryginalnych i jednym zrekonstruowanym.
W 1998 r. rozpoczęto prace poszukiwawcze bursztynowej komnaty. Odkryto m.in. fragment średniowiecznych murów, brukowaną ulicę w suchej fosie i przypuszczalnie fragment wieży z pierwotnego zamkowego. Dotarto też do tunelu łączącego kościół z zamkiem, ale był on mocno zagruzowany.
W 2020 roku przeprowadzono remont zachodniej (tej bliżej kościoła) baszty pasłęckiego zamku. Obecnie cały zamek wymaga generalnego remontu. Mury przyziemia, co kilkanaście lat, są odgrzybiane. Pod dachówkami brak jest izolacji typu deski, papa, jakiejkolwiek ochrony przed przeciekami. Obecne piwnice są nie nadają się do zagospodarowania. Może wykorzystać je na muzeum Pasłęka?
Opracował Roman Cichocki na podstawie serwisów internetowych:
1. „Architektura średniowiecza i starożytności” https://medievalheritag.eu
2. „Zamkomania” https://zamkomania.pl/paslek.php
Więcej o historii zamku… Historia zamku w opracowaniu Wiesława Kaliszuka.