W mediach, rozmowach, książkach ciągle zdarzają się pomyłki. A to fotografię olsztyńskiego jeziora gazeta ochrzci mianem mazurskiego widoczku, a w telewizji spiker chce przenieść widzów do Krainy Wielkich Jezior, zapowiadając imprezę kulturalną w Lidzbarku Warmińskim. Błędy zdarzają się nawet w przewodnikach. W jednej z nowszych publikacji pagórkowaty teren w okolicy Ostródy nazwano warmińską Toskanią. Nic więc dziwnego, że turysta, który przyjeżdża na wakacje w piękne tereny województwa warmińsko-mazurskiego, nie ma pojęcia, gdzie wypoczywa. Co gorsza, wielu mieszkańców tych ziem też tak naprawdę nie wie, gdzie żyje. Trzeba w końcu posprzątać ten bałagan, bo sprawa, choć z pozoru bardzo skomplikowana, tak naprawdę jest całkiem prosta.

Żeby mówić o początkach Warmii, trzeba się cofnąć o ponad 750 lat. Wtedy z części podbitych przez Krzyżaków ziem papież wydzielił teren bezpośrednio podległy biskupowi. Dokładne granice Warmia zyskała w 1374 r. i w takim kształcie przetrwały one aż do I rozbioru Polski. Miasta biskupiego terytorium to: Barczewo, Biskupiec, Bisztynek, Braniewo, Dobre Miasto, Frombork, Jeziorany, Lidzbark Warmiński, Olsztyn, Orneta, Pieniężno i Reszel. Warmia wcinała się jak topór w ziemie zakonu krzyżackiego, któremu zresztą podlegała. Dlatego w bitwie pod Grunwaldem wojska warmińskie walczyły po stronie zakonu. Sytuacja zmieniła się w 1466 r., kiedy po wojnie trzynastoletniej zwierzchnikiem Warmii stała się Polska. To z kolei tłumaczy fakt, dlaczego w 1521 r. Mikołaj Kopernik bronił Olsztyna przed Krzyżakami.

Gdy w 1525 r. państwo zakonne zostało rozwiązane, a w jego miejsce powstały protestanckie Prusy Książęce ze stolicą w Królewcu, wzrosły jeszcze różnice między Warmią a otaczającymi ją terenami. Warmia stała się ostoją katolicyzmu. Biskup, który nią rządził, doczekał się z czasem nawet tytułu księcia. Ponieważ sprawował władzę nie tylko religijną, ale i świecką, rola katolicyzmu jeszcze rosła, kwitł kult świętych i pobożność. To zdecydowanie wpłynęło na kulturę i tradycję Warmiaków. W ich legendach bardzo często występują święci, a katolickie święta były też najważniejszymi oficjalnymi uroczystościami. Charakterystyczne dla krajobrazu tego regionu są kapliczki – chyba nigdzie na świecie nie ma ich tak wiele jak tu. Wśród biskupów warmińskich zdarzały się znamienite postacie, m.in. poeta Ignacy Krasicki.

Mazury zaś były najpierw pod władaniem krzyżackim, potem weszły w skład Prus Książęcych. Gdy w XVI w. religią państwową stał się tam protestantyzm, taką wiarę musieli przyjąć też Mazurzy. Ponieważ zasadą było odprawianie nabożeństw i głoszenie kazań w językach narodowych, a sporą grupę mieszkańców tych ziem stanowili Polacy, zaczęła się pojawiać literatura religijna w tym języku. Miało to wpływ na gwarę mazurską, która jest mieszanką języka staropolskiego z czasów Kochanowskiego z gwarą kurpiowską i naleciałościami niemieckimi. Bardzo różni się od warmińskiej. Jak to w protestanckim kraju, nie czczono tu świętych, nie uznawano wielu świąt, wystrój kościołów był skromniejszy. Mazurskie miasta to: Biała Piska, Działdowo, Ełk, Giżycko, Gołdap, Kętrzyn, Mikołajki, Mrągowo, Nidzica, Olecko, Olsztynek, Orzysz, Ostróda, Pasym, Pisz, Ryn, Szczytno i Węgorzewo.

Kiedy po pierwszym rozbiorze Polski Warmia została zagarnięta przez Prusy, zniknęła granica dzieląca wcześniej państwa. Wtedy kultury oraz tradycje Warmiaków i Mazurów zaczęły się intensywniej przenikać. Jednak do końca zachowała się wyraźna odrębność, wynikająca przede wszystkim z różnicy w wyznaniu.

Geograficzne granice Warmii i Mazur można bardzo precyzyjnie określić, bo przez wieki była to granica państwa. Dlatego teoretycznie nie powinno być problemów ze wskazaniem, która miejscowość, w jakim regionie leży. Jednak w praktyce mało kto pamięta o historycznych dziejach tych ziem, więc i pomyłki wciąż się zdarzają. Miejmy nadzieję, że już się zdarzać nie będą.

Źródło: Gazeta Wyborcza Olsztyn”

 

 

 

 

 

 

 

Dla mieszkańców Pasłęka z powyższego wynika jedynie, że Pasłęk historycznie, etnograficznie i geograficznie nigdy nie był częścią Warmii ani też Mazur. Wymyślona kraina przez etnografów z Poznania w latach 70-ych XX wieku, czyli Powiśle jest tworem sztucznym. Osobiście preferuję, bez żadnych uprzedzeń, powrót do nazewnictwa obecnego na tych ziemiach przez setki lat tzn. uważam, że etnograficznie Pasłęk należy do Pogezanii (tak określano tę krainę przez ponad 1000 lat), geograficznie leży na Równinie Warmińskiej, a historycznie były tu Prusy, Prusy Książęce, potem Prusy Wschodnie a teraz Warmia i Mazury. Możliwe, że za jakiś czas historią stanie się kraina o nazwie Warmia i Mazury obejmująca swym zasięgiem współczesne nam województwo, ale co na to geografowie, etnografowie i przyszli historycy?

Do artykułu załączyłem kilka mapek na podstawie, których łatwo się zorientować nie tylko w granicach Warmii i Mazur, ale również odnaleźć geograficzne, historyczne i etnograficzne miejsce Pasłęka.