Pasłęk w latach 1525-1659
Artykuł z serwisu
Traktat krakowski (10.04.1525 r.) był niewątpliwie “kamieniem milowym” w historii Prus. W otoczeniu Albrechta zwyciężyli zwolennicy reformacji i podjęto decyzję o sekularyzacji państwa zakonnego. Książę Albrecht przystąpił do budowy nowej administracji Prus Książęcych. W wyniku nowych podziałów w Pasłęku powstało starostwo. Siedzibą pierwszych starostów był tzw. “dom książęcy”, ponieważ zamek był w ruinie. Szacunki dokonane w 1530 roku wykazały zły stan finansów miasta, które były skutkiem strat poniesionych w wyniku wojny 1519-1521. Na przykład z 30 zagrodników, którzy płacili 20 grzywien czynszu rocznie, przy życiu pozostało zaledwie 3, a i ci byli w tak skrajnej nędzy, że nie mogli płacić żadnego czynszu. Wielu rzemieślników, nie znajdując środków do życia w mieście opuszczało je. W całym okręgu pasłęckim było spalonych około 50 wsi, z których wiele już nigdy nie odbudowano.
Miasto i zamek w Pasłęku odegrały ważną rolę w wojnie polsko-szwedzkiej w latach 1626-1629. Pasłęk znalazł się na osi ruchów głównych sił obu stron. Po wylądowaniu w Piławie wojska króla Szwecji (w latach 1611–1632) Gustawa II Adolfa ruszyły wzdłuż Zalewu Wiślanego na Gdańsk, zajmując po drodze Braniewo, Tolkmicko, Frombork, Elbląg, Malbork, Tczew, Gniew, Puck i Hel. Pasłęk pozostał na tyłach szwedzkich obsadzony przez polską załogę, która w 1627 roku opusciła miasto i połączyła się z siłami głównymi. w dniu 27 lipca Gustaw Adolf przybył pod Pasłęk, gdzie oczekiwał na powitanie go przez władze miejskie. Do miasta wysłał wcześniej pułkownika-lejtnanta Hansena von Rotha, by powiadomił radę miejską, że ma ona przygotować dla jego armii zaopatrzenie i kwatery. Burmistrz Bartłomiej Stangwald nie chciał witać obcego władcy osobiście, więc wysłał swojego zastępcę. Obrażony tym król wkroczył do miasta jako zwycięzca, a nowo wybudowany zamek i miasto zostały obsadzone przez żołnierzy szwedzkich. Szwedzi rabowali wszystko co się dało. Wówczas władze miejskie zdecydowały się na wysłanie poselstwa do Gustawa Adolfa. W skład poselstwa wchodzili rajcy Jerzy Wittenberg, Paweł Care i pisarz miejski Jerzy Feuter. Król szwedzki wysłuchał skarg i wydał surowe zakazy plądrowania mieszkań, a wokół kościoła, ratusza, młyna i innych budynków i urządzeń użyteczności publicznej wystawiono straże. Po 11 dniach pobytu i otrzymaniu 8000 talarów kontrybucji i 5681 talarów “odstępnego” Szwedzi opuścili Pasłęk – było to w dniu 7 sierpnia 1627 roku. Sytuację wykorzystał elektor brandenburski Jerzy Wilhelm, który wprowadził do miasta i zamku swoją załogę (624 jeźdźców i 350 muszkieterów pod rozkazami pułkowników Jana Streiffa i Ericha Soopela). Jednak 29 października Szwedzi ponownie wkroczyli do Pasłęka gwałcąc i rabując. Następnego dnia przybył do miasta Gustaw Adolf. Po trzydniowym pobycie na zamku udał się do Elbląga. Na pasłęckim zamku pozostała blisko 1000-osobowa załoga szwedzka. Miasto i okolice zostały spustoszone. Po roku pod Pasłęk powróciła polska załoga. Jednak po nieudanym szturmie żołnierze polscy, wycofując się spalili należącą do miasta Nową Wieś i splądrowali Krasin. W dniu 26 września 1629 roku w Altmarku (Stary Targ) zawarto 6-letni rozejm.
Od 12 do 24 stycznia 1635 roku trwały w Pasłęku przygotowania do pokojowych rokowań polsko-szwedzkich. Na miejsce rokowań wybrano kościół pw. św. Bartłomieja. W wyznaczonym terminie 24 stycznia 1635 roku (około południa) przybyli do Pasłęka z Elbląga posłowie szwedzcy. Pierwsze spotkanie było poświęcone sprawom formalnym. Drugie posiedzenie wyznaczono na 2 lutego i omawiano na nim sprawy drugorzędne. Trzecie miało miejsce dopiero 30 lipca, co zirytowało delegację polską, która oświadczyła, że nie będzie więcej marnować czasu i opuściła Pasłęk, udając się do Krakowa. Dalsze rokowania toczyły się już w Sztumskiej Wsi, gdzie 12 września 1635 roku zawarto rozejm na 26 lat.
W 1655 roku król szwedzki (w latach 1654-1660) Karol X Gustaw złamał rozejm. W grudniu tegoż roku Pasłęk był już zajęty przez wojska szwedzkie. W dniu 31 grudnia 1655 roku do Karola Gustawa, który przebywał na zamku pasłęckim, przybył polski zdrajca książę Bogusław Radziwiłł, prowadząc ze sobą 600 konnych. Dopiero po zawarciu traktatu królewieckiego (17.01.1656), kiedy elektor Fryderyk Wilhelm stał się lennikiem i sprzymierzeńcem Karola X Gustawa, wojska szwedzkie opuściły Pasłęk.
W końcu 1657 roku Fryderyk Wilhelm, za cenę zwolnienia z przysięgi lennej i faktycznej suwerenności (był to wielki błąd króla Jana II Kazimierza Wazy) w Prusach Książęcych przeszedł ponownie na stronę polską. W dniu 27 marca 1659 roku około 5000 żołnierzy szwedzkich przystąpiło do oblężenia Pasłęka. Miasto i zamek były obsadzone doborowymi regimentami brandenburskimi. Aby mieć dobre pole ostrzału zdecydowano się na spalenie południowego przedmieścia. W obronie uczestniczyli też mieszkańcy. Mimo odcięcia dostaw żywności i wody, oraz przewagi liczebnej Szwedów, odparto oblężenie. Pasłęk i okolica poniosły poważne straty.
Od 1641 roku w Pasłęku wprowadzono podatek akcyzowy na niektóre wyroby i produkty rolne. W związku z tym przy każdej bramie ustanowiono poborców akcyzy (Torschreiber). Opłaty pobierano także na mostach i drogach. Poborcy byli dobrze wynagradzani, pobierali podatek zarówno na rzecz państwa i miasta i dopiero z chwilą ustanowienia powiatu (1818 r.) ustanowiono jednolity pobór akcyzy, która za kilka lat została zniesiona. Do 1620 roku obowiązywało w Pasłęku prawo starochełmińskie. W roku tym komisarze książęcy (podczas wizytacji) nakazali radzie miejskiej, ławie i gminie opracowanie nowego wilkierza *[8] miasta Pasłęka. Wilkierz zawierał regulacje dotyczące sądu miejskiego i obywatelstwa. Na przykład każdy mieszczanin, który przyjmował obywatelstwo miejskie, musiał udowodnić metryką, że jest pochodzenia niemieckiego, gdyż inaczej nie mógł osiedlić się w mieście i prowadzić działalności gospodarczej. Wilkierz pasłęcki normował też sprawę korzystania z określonych miar, np. łokieć miał zróżnicowaną długość w różnych miastach pruskich i zaistniała potrzeba unormowania tej jednostki. Wilkierz regulował też sferę życia obyczajowego, np. zabraniał urządzania wesel dla więcej jak 30 gości. Regulował zasady dystrybucji słynnego pasłęckiego piwa, zabraniał hazardu, były w nim artykuły dotyczące broni czy też przepisy przeciwpożarowe. Regulował wszystkie aspekty życia codziennego w mieście.
*[8]Jeden z najstarszych wilkierzy Pasłęka pochodzi z 1582 r. Został on odnowiony w 1608 r.
Źródło:
W. Długokęcki, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297-1454, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.255-266.
W. Długokęcki, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.267-272.
W. Długokęcki, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.273-278.
J. Włodarski, Dzieje Pasłęka w okresie nowożytnym, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.300-347.
J. Powierski, Dzieje ziemi pasłęckiej do schyłku XIII w. roz. 15, 25, 29, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.148-154, 196-197, 214-220.
J. Salm, Z problematyki rozwoju przestrzennego Pasłęka, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.234,243.
B. Jähnig, Część III. Wykazy urzędów. Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, s.326.
F.R. Barran, Städte-Atlas Ostpreussen, 3.durchgesenene und aktualisierte Auflage 1994,Verlag Gerhard Rautenberg – Leer, s.138, ISBN 3-7921-0374-5 [grafika].
Obejrzeń: 312
wrz 14 2018
Pasłęk w latach 1525-1659
Artykuł z serwisu
Miasto i zamek w Pasłęku odegrały ważną rolę w wojnie polsko-szwedzkiej w latach 1626-1629. Pasłęk znalazł się na osi ruchów głównych sił obu stron. Po wylądowaniu w Piławie wojska króla Szwecji (w latach 1611–1632) Gustawa II Adolfa ruszyły wzdłuż Zalewu Wiślanego na Gdańsk, zajmując po drodze Braniewo, Tolkmicko, Frombork, Elbląg, Malbork, Tczew, Gniew, Puck i Hel. Pasłęk pozostał na tyłach szwedzkich obsadzony przez polską załogę, która w 1627 roku opusciła miasto i połączyła się z siłami głównymi. w dniu 27 lipca Gustaw Adolf przybył pod Pasłęk, gdzie oczekiwał na powitanie go przez władze miejskie. Do miasta wysłał wcześniej pułkownika-lejtnanta Hansena von Rotha, by powiadomił radę miejską, że ma ona przygotować dla jego armii zaopatrzenie i kwatery. Burmistrz Bartłomiej Stangwald nie chciał witać obcego władcy osobiście, więc wysłał swojego zastępcę. Obrażony tym król wkroczył do miasta jako zwycięzca, a nowo wybudowany zamek i miasto zostały obsadzone przez żołnierzy szwedzkich. Szwedzi rabowali wszystko co się dało. Wówczas władze miejskie zdecydowały się na wysłanie poselstwa do Gustawa Adolfa. W skład poselstwa wchodzili rajcy Jerzy Wittenberg, Paweł Care i pisarz miejski Jerzy Feuter. Król szwedzki wysłuchał skarg i wydał surowe zakazy plądrowania mieszkań, a wokół kościoła, ratusza, młyna i innych budynków i urządzeń użyteczności publicznej wystawiono straże. Po 11 dniach pobytu i otrzymaniu 8000 talarów kontrybucji i 5681 talarów “odstępnego” Szwedzi opuścili Pasłęk – było to w dniu 7 sierpnia 1627 roku. Sytuację wykorzystał elektor brandenburski Jerzy Wilhelm, który wprowadził do miasta i zamku swoją załogę (624 jeźdźców i 350 muszkieterów pod rozkazami pułkowników Jana Streiffa i Ericha Soopela). Jednak 29 października Szwedzi ponownie wkroczyli do Pasłęka gwałcąc i rabując. Następnego dnia przybył do miasta Gustaw Adolf. Po trzydniowym pobycie na zamku udał się do Elbląga. Na pasłęckim zamku pozostała blisko 1000-osobowa załoga szwedzka. Miasto i okolice zostały spustoszone. Po roku pod Pasłęk powróciła polska załoga. Jednak po nieudanym szturmie żołnierze polscy, wycofując się spalili należącą do miasta Nową Wieś i splądrowali Krasin. W dniu 26 września 1629 roku w Altmarku (Stary Targ) zawarto 6-letni rozejm.
Od 12 do 24 stycznia 1635 roku trwały w Pasłęku przygotowania do pokojowych rokowań polsko-szwedzkich. Na miejsce rokowań wybrano kościół pw. św. Bartłomieja. W wyznaczonym terminie 24 stycznia 1635 roku (około południa) przybyli do Pasłęka z Elbląga posłowie szwedzcy. Pierwsze spotkanie było poświęcone sprawom formalnym. Drugie posiedzenie wyznaczono na 2 lutego i omawiano na nim sprawy drugorzędne. Trzecie miało miejsce dopiero 30 lipca, co zirytowało delegację polską, która oświadczyła, że nie będzie więcej marnować czasu i opuściła Pasłęk, udając się do Krakowa. Dalsze rokowania toczyły się już w Sztumskiej Wsi, gdzie 12 września 1635 roku zawarto rozejm na 26 lat.
W 1655 roku król szwedzki (w latach 1654-1660) Karol X Gustaw złamał rozejm. W grudniu tegoż roku Pasłęk był już zajęty przez wojska szwedzkie. W dniu 31 grudnia 1655 roku do Karola Gustawa, który przebywał na zamku pasłęckim, przybył polski zdrajca książę Bogusław Radziwiłł, prowadząc ze sobą 600 konnych. Dopiero po zawarciu traktatu królewieckiego (17.01.1656), kiedy elektor Fryderyk Wilhelm stał się lennikiem i sprzymierzeńcem Karola X Gustawa, wojska szwedzkie opuściły Pasłęk.
W końcu 1657 roku Fryderyk Wilhelm, za cenę zwolnienia z przysięgi lennej i faktycznej suwerenności (był to wielki błąd króla Jana II Kazimierza Wazy) w Prusach Książęcych przeszedł ponownie na stronę polską. W dniu 27 marca 1659 roku około 5000 żołnierzy szwedzkich przystąpiło do oblężenia Pasłęka. Miasto i zamek były obsadzone doborowymi regimentami brandenburskimi. Aby mieć dobre pole ostrzału zdecydowano się na spalenie południowego przedmieścia. W obronie uczestniczyli też mieszkańcy. Mimo odcięcia dostaw żywności i wody, oraz przewagi liczebnej Szwedów, odparto oblężenie. Pasłęk i okolica poniosły poważne straty.
Od 1641 roku w Pasłęku wprowadzono podatek akcyzowy na niektóre wyroby i produkty rolne. W związku z tym przy każdej bramie ustanowiono poborców akcyzy (Torschreiber). Opłaty pobierano także na mostach i drogach. Poborcy byli dobrze wynagradzani, pobierali podatek zarówno na rzecz państwa i miasta i dopiero z chwilą ustanowienia powiatu (1818 r.) ustanowiono jednolity pobór akcyzy, która za kilka lat została zniesiona. Do 1620 roku obowiązywało w Pasłęku prawo starochełmińskie. W roku tym komisarze książęcy (podczas wizytacji) nakazali radzie miejskiej, ławie i gminie opracowanie nowego wilkierza *[8] miasta Pasłęka. Wilkierz zawierał regulacje dotyczące sądu miejskiego i obywatelstwa. Na przykład każdy mieszczanin, który przyjmował obywatelstwo miejskie, musiał udowodnić metryką, że jest pochodzenia niemieckiego, gdyż inaczej nie mógł osiedlić się w mieście i prowadzić działalności gospodarczej. Wilkierz pasłęcki normował też sprawę korzystania z określonych miar, np. łokieć miał zróżnicowaną długość w różnych miastach pruskich i zaistniała potrzeba unormowania tej jednostki. Wilkierz regulował też sferę życia obyczajowego, np. zabraniał urządzania wesel dla więcej jak 30 gości. Regulował zasady dystrybucji słynnego pasłęckiego piwa, zabraniał hazardu, były w nim artykuły dotyczące broni czy też przepisy przeciwpożarowe. Regulował wszystkie aspekty życia codziennego w mieście.
*[8]Jeden z najstarszych wilkierzy Pasłęka pochodzi z 1582 r. Został on odnowiony w 1608 r.
Źródło:
W. Długokęcki, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297-1454, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.255-266.
W. Długokęcki, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.267-272.
W. Długokęcki, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.273-278.
J. Włodarski, Dzieje Pasłęka w okresie nowożytnym, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.300-347.
J. Powierski, Dzieje ziemi pasłęckiej do schyłku XIII w. roz. 15, 25, 29, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.148-154, 196-197, 214-220.
J. Salm, Z problematyki rozwoju przestrzennego Pasłęka, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.234,243.
B. Jähnig, Część III. Wykazy urzędów. Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, s.326.