Pasłęk w latach 1466-1525
Artykuł z serwisu
W latach 1466-1499 Pasłęk był siedzibą samodzielnych komturów, a później prokuratorów podlegających wyższym urzędnikom w Królewcu. Na początku XVI w. był Pasłęk (zapewne przez nadgraniczne położenie) “siedzibą” band rozbójniczych wspieranych przez Zakon. Dokonywały one rozbojów na pograniczu Prus Królewskich i Krzyżackich oraz na Warmii. Szczególnie groźne były bandy braci Grzegorza i Szymona Maternów, Bernharda Lichtenwalda i Hildebranda Börnwalda. Kilkakrotnie w relacjach wskazywano Pasłęk jako “gniazdo rozbójnicze”. Na ograniczenie aktywności band rozbójniczych miał wpływ wybuch zarazy w Pasłęku w 1512 roku i w związku z tym wydane zarządzenia ograniczające ruch ludności.
Miasto i zamek odegrały szczególną rolę podczas wojny polsko-krzyżackiej (tzw. wojna rycerska) w 1519-1521 roku. Wielki mistrz (w latach 1511 – 1525) lbrecht Hohenzollern po raz pierwszy przybył do Pasłęka w grudniu 1512 roku, gdy wracał z Saksonii do Królewca. Położenie miasta i fortyfikacje zamku wywarły na nim wrażenie. Wiedział, że uderzenie z kierunku Pasłęka na Elbląg i Braniewo umożliwi mu odcięcie Warmii od Prus Królewskich i scali prawie dwie trzecie terytorium byłego państwa krzyżackiego. Dowiedział się też o złym nastawieniu pasłęczan do Elbląga. Po tej wizycie Mateusz von Dieben (zarządca zamku) i rajcy miejscy rozpoczęli formalną wojnę (ein länger Papierkrieg – papierowa wojna) dyplomatyczną z Elblągiem. Zarzucano elblążanom m.in., że porywają ludzi z terytorium Zakonu, prowadzono też spory terytorialne (o mienie szpitala elblaskiego i tamy na jez. Druzno). W 1517 roku w.m. Albrecht przebywał w Pasłęku ponad 6 tygodni. Tu wojsko krzyżackie (od 2 lat) przechodziło intensywne szkolenie. Kapitan Filip Greussing przeprowadzał prowokacyjne manewry nad granicą, kilkakrotnie podchodząc aż pod sam Elbląg. Kronikarz Szymon Grunau (*ok. 1470, †między 1530-37) podaje, że miasto i zamek zostały dobrze zaopatrzone w broń palną i zapasy wojenne, ponieważ wielki mistrz stąd planował uderzyć na Elbląg.
Po wypowiedzeniu wojny (11 grudnia 1519) Zakonowi przez stronę polską, Albrecht rozpoczął realizację swojego planu. W nocy z 31 grudnia 1519 roku, na 1 stycznia 1520 roku, Krzyżacy zajęli podstępnie Braniewo. Wojska polskie wkroczyły na Górne Prusy (Oberland – Pogórze) i zajęły 7 miast i 3 zamki. Wkrótce też podeszły pod Pasłęk, który jednak był dobrze przygotowany do obrony, z załogą liczącą ponad 500 ludzi. Dnia 8 stycznia 1520 roku dowódca z Pasłęka Dytrych von Schlieben wespół z dowódcą krzyżackim z Braniewa Fryderykiem von Heydeckiem dokonali łupieżczego wypadu na wsie elbląskie. W dniu 17 stycznia doszło pod Pasłękiem do spotkania dwóch wrogich armii. Dowódcą ze strony polskiej był hetman wielki koronny (w latach 1515–1526) Mikołaj Firlej, a siłami krzyżackimi dowodził sam w.m. Albrecht. Pierwsze ich zbrojne starcie skończyło się niepomyślnie dla Albrechta, który 19 stycznia wycofał się do Braniewa. Zdołał jednak zabezpieczyć Pasłęk w żywność i zbrojnych. Oprócz sił Firleja pod Pasłekiem znajdowały się oddziały podkomorzego pomorskiego Achacego Cemy (właśc. Zehmen, *1485, †1565), i rajcy elbląskiego Michała Brackwagena. Z powodu trudności (ostra zima, kłopoty aprowizacyjne, brak ciężkiej artylerii, brak pieniędzy na żołd) oblężenie Pasłęka przeciągnęło się ąż do 29 kwietnia 1520 roku, kiedy to załoga krzyżacka poddała miasto i zamek. Władze polskie powierzyły Pasłęk Achacemu Cemie, który zaczął pełnić funkcję starosty *[7].
Po 4 latach Pasłęk był w posiadaniu Prus Książęcych, świeckiego księstwa byłego wielkiego mistrza, teraz księcia Albrechta Hohenzollerna.
*[7]Pierwszym starostą był od 13.06.1525 r. Jan von Schwertwitz. Książę Albrecht w zamian za pożyczone pieniądze (3700 talarów/ 7%) wydzierżawił Cemie Pasłęk (1561-1578/79).
Źródło:
W. Długokęcki, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297-1454, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.255-266.
W. Długokęcki, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.267-272.
W. Długokęcki, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.273-278.
J. Włodarski, Dzieje Pasłęka w okresie nowożytnym, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.300-347.
J. Powierski, Dzieje ziemi pasłęckiej do schyłku XIII w. roz. 15, 25, 29, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.148-154, 196-197, 214-220.
J. Salm, Z problematyki rozwoju przestrzennego Pasłęka, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.234,243.
B. Jähnig, Część III. Wykazy urzędów. Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, s.326.
F.R. Barran, Städte-Atlas Ostpreussen, 3.durchgesenene und aktualisierte Auflage 1994,Verlag Gerhard Rautenberg – Leer, s.138, ISBN 3-7921-0374-5 [grafika].
https://pl.wikipedia.org/wiki [dostęp:17.11.2017]
https://de.wikipedia.org/wiki [dostęp:17.11.2017]
http://www.territorial.de [dostęp:17.11.2017]
http://www.jüdische-gemeinden.de [dostęp:18.03.2018]
Obejrzeń: 244
wrz 15 2018
Pasłęk w latach 1466-1525
Artykuł z serwisu
W latach 1466-1499 Pasłęk był siedzibą samodzielnych komturów, a później prokuratorów podlegających wyższym urzędnikom w Królewcu. Na początku XVI w. był Pasłęk (zapewne przez nadgraniczne położenie) “siedzibą” band rozbójniczych wspieranych przez Zakon. Dokonywały one rozbojów na pograniczu Prus Królewskich i Krzyżackich oraz na Warmii. Szczególnie groźne były bandy braci Grzegorza i Szymona Maternów, Bernharda Lichtenwalda i Hildebranda Börnwalda. Kilkakrotnie w relacjach wskazywano Pasłęk jako “gniazdo rozbójnicze”. Na ograniczenie aktywności band rozbójniczych miał wpływ wybuch zarazy w Pasłęku w 1512 roku i w związku z tym wydane zarządzenia ograniczające ruch ludności.
Miasto i zamek odegrały szczególną rolę podczas wojny polsko-krzyżackiej (tzw. wojna rycerska) w 1519-1521 roku. Wielki mistrz (w latach 1511 – 1525) lbrecht Hohenzollern po raz pierwszy przybył do Pasłęka w grudniu 1512 roku, gdy wracał z Saksonii do Królewca. Położenie miasta i fortyfikacje zamku wywarły na nim wrażenie. Wiedział, że uderzenie z kierunku Pasłęka na Elbląg i Braniewo umożliwi mu odcięcie Warmii od Prus Królewskich i scali prawie dwie trzecie terytorium byłego państwa krzyżackiego. Dowiedział się też o złym nastawieniu pasłęczan do Elbląga. Po tej wizycie Mateusz von Dieben (zarządca zamku) i rajcy miejscy rozpoczęli formalną wojnę (ein länger Papierkrieg – papierowa wojna) dyplomatyczną z Elblągiem. Zarzucano elblążanom m.in., że porywają ludzi z terytorium Zakonu, prowadzono też spory terytorialne (o mienie szpitala elblaskiego i tamy na jez. Druzno). W 1517 roku w.m. Albrecht przebywał w Pasłęku ponad 6 tygodni. Tu wojsko krzyżackie (od 2 lat) przechodziło intensywne szkolenie. Kapitan Filip Greussing przeprowadzał prowokacyjne manewry nad granicą, kilkakrotnie podchodząc aż pod sam Elbląg. Kronikarz Szymon Grunau (*ok. 1470, †między 1530-37) podaje, że miasto i zamek zostały dobrze zaopatrzone w broń palną i zapasy wojenne, ponieważ wielki mistrz stąd planował uderzyć na Elbląg.
Po wypowiedzeniu wojny (11 grudnia 1519) Zakonowi przez stronę polską, Albrecht rozpoczął realizację swojego planu. W nocy z 31 grudnia 1519 roku, na 1 stycznia 1520 roku, Krzyżacy zajęli podstępnie Braniewo. Wojska polskie wkroczyły na Górne Prusy (Oberland – Pogórze) i zajęły 7 miast i 3 zamki. Wkrótce też podeszły pod Pasłęk, który jednak był dobrze przygotowany do obrony, z załogą liczącą ponad 500 ludzi. Dnia 8 stycznia 1520 roku dowódca z Pasłęka Dytrych von Schlieben wespół z dowódcą krzyżackim z Braniewa Fryderykiem von Heydeckiem dokonali łupieżczego wypadu na wsie elbląskie. W dniu 17 stycznia doszło pod Pasłękiem do spotkania dwóch wrogich armii. Dowódcą ze strony polskiej był hetman wielki koronny (w latach 1515–1526) Mikołaj Firlej, a siłami krzyżackimi dowodził sam w.m. Albrecht. Pierwsze ich zbrojne starcie skończyło się niepomyślnie dla Albrechta, który 19 stycznia wycofał się do Braniewa. Zdołał jednak zabezpieczyć Pasłęk w żywność i zbrojnych. Oprócz sił Firleja pod Pasłekiem znajdowały się oddziały podkomorzego pomorskiego Achacego Cemy (właśc. Zehmen, *1485, †1565), i rajcy elbląskiego Michała Brackwagena. Z powodu trudności (ostra zima, kłopoty aprowizacyjne, brak ciężkiej artylerii, brak pieniędzy na żołd) oblężenie Pasłęka przeciągnęło się ąż do 29 kwietnia 1520 roku, kiedy to załoga krzyżacka poddała miasto i zamek. Władze polskie powierzyły Pasłęk Achacemu Cemie, który zaczął pełnić funkcję starosty *[7].
Po 4 latach Pasłęk był w posiadaniu Prus Książęcych, świeckiego księstwa byłego wielkiego mistrza, teraz księcia Albrechta Hohenzollerna.
*[7]Pierwszym starostą był od 13.06.1525 r. Jan von Schwertwitz. Książę Albrecht w zamian za pożyczone pieniądze (3700 talarów/ 7%) wydzierżawił Cemie Pasłęk (1561-1578/79).
Źródło:
W. Długokęcki, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297-1454, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.255-266.
W. Długokęcki, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.267-272.
W. Długokęcki, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.273-278.
J. Włodarski, Dzieje Pasłęka w okresie nowożytnym, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.300-347.
J. Powierski, Dzieje ziemi pasłęckiej do schyłku XIII w. roz. 15, 25, 29, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.148-154, 196-197, 214-220.
J. Salm, Z problematyki rozwoju przestrzennego Pasłęka, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.234,243.
B. Jähnig, Część III. Wykazy urzędów. Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, s.326.
F.R. Barran, Städte-Atlas Ostpreussen, 3.durchgesenene und aktualisierte Auflage 1994,Verlag Gerhard Rautenberg – Leer, s.138, ISBN 3-7921-0374-5 [grafika].
https://pl.wikipedia.org/wiki [dostęp:17.11.2017]
https://de.wikipedia.org/wiki [dostęp:17.11.2017]
http://www.territorial.de [dostęp:17.11.2017]
http://www.jüdische-gemeinden.de [dostęp:18.03.2018]