Gotyckie detale architektoniczne kościoła św. Bartłomieja

Kościół św. Bartłomieja w Pasłęku

Miejsce i czas budowy kościoła (Prusy, początek XIV wieku) to okres tzw. gotyku ceglanego (niem. Backsteingotik) – w szerokim znaczeniu określa się tym pojęciem dzieła architektury gotyckiej, gdzie cegła stanowi podstawowy materiał budulcowy.

Styl gotycki powstawał w połowie XII wieku, niemal jednocześnie w Anglii i Francji, ale, mówiąc precyzyjniej, powstał on na terenach działania zakonów benedyktynów i cystersów i nie był etapem rozwoju którejkolwiek kultury regionalnej (a tym bardziej narodowej, bo pojęcie narodów wtedy nie istniało), ale paneuropejskiej kultury chrześcijańskiej.
Na pozór gotyk przejął wiele cech stylu romańskiego, ale nie był on wynikiem prostego rozwoju architektury romańskiej, ponieważ zmienił zasadę konstrukcji budowli, zastępując ścianę podporą punktową (filarem) i zwalniając miejsce dla okien wpuszczających do wnętrza budowli światło.  W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale.Kościoły zyskały na wysokości. W lekkich, ażurowych ścianach pojawiły się ogromne okna. Wypełniały one wnętrza świątyń wielobarwnym światłem. Polichromie, którymi dekorowano ściany kościołów zapoznawały wiernych z opowieściami biblijnymi lub dziejami świętych. W górnych partiach okien umieszczano kamienną plecionkę – maswerk. Ciężaru stropu i sklepień nie dźwigały ściany, lecz – przez wymurowane z kamienia (rzadziej z cegły) żebra – był on przenoszony na przypory. Mury budowli zdobiono wypalanymi na ciemno cegłami, które układano w geometryczne wzory (cegła zenderówka).  Kościół św. Bartłomieja, przed remontem z roku 1751 roku posiadał prawdopodobnie masywne filary ceglane w kształcie ośmiokątnym (tak jak w katedrze św. Mikołaja w Elblągu). Zastąpieniem ich drewnianymi kolumnami toskańskimi przeniosło znaczny ciężar dachu na ściany boczne, które teraz wymagały dobudowania przypór.

Zachowane gotyckie detale kościoła św. Bartłomieja.

Gotyckie detale
Wieża kościoła z blendami i fryzami
Ściana wieży z gotyckimi detalami i śladem po dawnym wejściu na wieżę.
Wieża na planie czworoboku

Gotyckie wieże mają zwykle plan kwadratowy, czasami ośmiokątny. Po pożarze kościoła z roku 1543 hełm wieży uzyskał charakter barokowy, jednak po kolejnym pożarze w roku 1922 przywrócono jej wygląd gotycki (regotyzacja).

Grubość ścian wieży wynosi 2,8 m (prezbiterium ma 1,5m, w nawach bocznych 1,3m)

Fryz

FRYZ – element wystroju architektonicznego w postaci poziomego pasa o rozmaitych motywach dekoracyjnych. W gotyku dominują motywy roślinne i figuralne. W kościele św. Bartłomieja fryzy w postaci białych, poziomych pasów umieszczono na wieży kościelnej.

Fryz z czteroliściem

Wieloliść – np. trójliść, czteroliść

 

 

 

Ostrołuk, maswerk, witraż, blenda,zenderówka
Zenderówka

Zendrówka – cegła ceramiczna wypalona do granicy zeszklenia. Jej powierzchnie są błyszczące i ciemniejsze niż cegły zwykłej, zwanej wiśniówką. Stosowana do budowy fundamentów i mocno obciążonych filarów. W okresie gotyku stosowana często w celach dekoracyjnych do tworzenia geometrycznych wzorów urozmaicających powierzchnie ceglanych ścian.

Maswerk – geometryczny wzór odkuty z kamienia, używany do wypełnienia górnej części okna, rozety

Ostrołuk – w większości okien, blend, w portalu widać ostrołuk. Jest to łuk, którego szczyt powstał z przecięcia się dwóch fragmentów okręgu.

Blenda – płytka wnęka w ścianie, o wykroju arkady lub okna, stosowana przede wszystkim w celach estetycznych (dekoracyjnych), zwykle otynkowana i malowana na biało lub wzorzyście. Często jest błędnie rozpoznawana jako zamurowany, istniejący wcześniej otwór. Faktem jest, że blendy pod dużymi oknami z witrażami w kościele św. Bartłomieja powstały w wyniku zamurowania istniejących tam wcześniej okien.

Portal, wimperga, rozeta

Rozeta  (różyczka) – duży okrągły otwór okienny wypełniony dekoracją: maswerkiem i witrażem, występujący w architekturze kościelnej, zwykle w fasadzie nad głównym portalem.

Portal – ozdobne obramowanie drzwi wejściowych. W kościołach z cegły, takich jak św. Bartłomieja w Pasłęku, są mniej ozdobne od tych budowanych z kamienia.

Wimperga – dekoracyjne, ażurowe wykończenie w kształcie trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo okna

Przypory

Przypora: element pionowy, usytuowany przy ścianie zewnętrznej lub za nią, który pozwala przenosić obciążenia ze sklepienia oraz wzmacniać ścianę. Zadaniem przypory jest wzmocnienie ściany budynku lub muru oraz przenoszenie ciężaru sklepień na podłoże. Przypora stanowi podstawowy element konstrukcji filarowo-skarpowej charakterystycznej dla architektury gotyku.

W kościele św. Bartłomieja przypory zostały dobudowane w trakcie remontu po remoncie w 1751 roku. Wynikało to z konieczności przeniesienia ciężaru dachu z kolumn na ściany, gdyż ceglane kolumny zastąpiono słabszymi – drewnianymi.

Opracował Roman Cichocki

Na podstawie: wikipedia.pl, serwis http://www.historiasztuki.com.pl