Ekonomia kontra sztuka

Zostałem wezwany do tablicy. W telewizyjnym kanale TVP Kultura toczyła się dyskusja na temat finansowaniu sztuki (czytaj: artystów). Jeden z zaproszonych gości (nazwijmy go Ekonomistą) bronił tezy jakoby sztuka podlegała takim samym prawom rynkowym jak każda inna działalność gospodarcza. “Jeśli artysty nie stać na utrzymanie się ze swojej działalności to niech idzie zmywać gary. W czym on jest lepszy ode mnie?” – pytał. Wyłączyłem telewizor. Po co tracić czas na słuchanie kretyna?!

Chłonąc zacząłem analizować problem. Przecież tak myślących osób jest więcej. Są wykształceni, często bogaci, a co gorsza bardzo wpływowi. Skąd u nich taki sposób myślenia? Nauka, kultura i sztuka przenikają się wzajemnie i kumulując się w każdym z nas przejawiają się indywidualnym sposobem rozumowania. Jeśli Kowalski Jan studiował ekonomię, dzięki której w życiu zawodowym i osobistym  osiągnął wysoki status materialny, uznanie społeczne i szczęście rodzinne to co ma myśleć o ekonomii? Że się myli, że myślenie kategoriami ekonomii się nie sprawdza? Dla niego świat jest ekonomią: ludzie – siłą roboczą, pieniądz – siłą nabywczą, dobra materialne (w tym sztuka) – towarem. Pojąłem jego prosty sposób rozumowania, a zarazem swój brak kultury nazywając go kretynem. Każdy ma prawo do własnych opinii, chociaż do emocji również, ale i tak przepraszam.

“- Sztuka obroni się sama.” – stwierdził Ekonomista zanim popadł w telewizyjny niebyt. Kolejny banał. Życie dla Ekonomisty musi wydawać się banalnie proste. Człowiek to białko, a obraz to pomalowany materiał lub deska. Jest wart tyle ile ktoś chce za niego zapłacić! Niewolnictwo zapewne było efektem myślenia, któregoś z jego przodków. Zniesienie niewolnictwa zapewne też było wynikiem zmian teorii ekonomicznych.

Leonardo da Vinci miał mecenasa, Alfred Nobel ustanowił nagrodę swego imienia wspierającą naukowców, a rządy wielu państw chuchają na artystów i ludzi nauki bo są zacofane? Dlaczego? Zapewne Ekonomista, stosując prawa ekonomii, potrafi wyjaśnić po co nam wojsko w czasie pokoju? Wie też, że lekarstwa produkuje się nie po to aby ratować ludziom życie, ale dla chęci zysku koncernów farmaceutycznych. “Dobrze, że Van Gogh żył krócej bo namalował mniej obrazów i teraz ich wartość jest wyższa” – myśli ekonomista.

Podobno ludzie kiedyś mieszkali na drzewach. Silniejszy rządził. Później jednak ktoś wymyślił krzesiwo, inny łuk, a następny koło. Żaden z nich nie opatentował swego wynalazku. Ekonomicznie myśląc, popełnili błąd. Ludzie zaczęli tworzyć plemiona, które z czasem stały się narodami. Nad ich rozwojem zaczęli “czuwać” pierwsi ekonomiści. Robili to na tyle sprawnie, że jeden z nich powiedział nawet – “państwo to ja”. W wojnach o władzę i pieniądze ginęły całe narody. By temu się przeciwstawić ludzie zaczęli jednoczyć się pod flagą wspólnej kultury, obyczajów, tradycji, wspólnego języka. Zawsze jednak znalazł się ktoś powołując się na ekonomię by skrzyknąć pod swoim sztandarem “chętnych” do zagarnięcia majątku sąsiada.

Gdyby z naszej rzeczywistości wymazać Chopina, Mickiewicza, Trylogię Sienkiewicza, obrazy Matejki i wielu wielu innych artystów to co zostanie? Ulice, domy, fabryki i 40 milionów ludzi, których nic nie łączy. Jak ci ludzie będą żyli? Jedyną ich rozrywką będzie wzajemna nienawiść do przeciwników politycznych? Co ich zjednoczy, gdy wejdą tu inne narody? Czym jest historia bez sztuki? Historią wojen, intryg politycznych? Czy Ekonomista nie zrozumiał przesłania noweli “Janko muzykant”?

Tak samo jak państwo wydaje pieniądze na wojsko, które strzeże granic, na policję, sądy i administrację, które strzegą ładu społecznego, szpitale i szkoły to powinno być także mecenasem sztuki. Ze względów ekonomicznych opłaca się budować obozy koncentracyjne (darmowa siła robocza, żadnych koszów utrzymania), nie leczyć, nie uczyć, nie opiekować się kalekami i ludźmi starymi (uwaga! to był sarkazm).  Również nie opłaca się utrzymywać rządu i parlamentu – można taniej wynająć, albo zostać zaanektowanym i mieć jeden rząd na świecie. Ogólnie ujmując demokracja jest nie opłacalna, a w niej życie znacznej części obywateli. Ekonomiści oczywiście i te zjawiska społeczne ubrali w prawa ekonomii. Bezrobocie należy utrzymywać na niskim, ale zawsze, poziomie – bo to dobrze wpływa na rynek pracy. Niska “dzietność” to dla nich problem. Nie ważne, że Ziemi grozi przeludnienie. Długie życie – problem, bo z czego finansować emerytury. Nie opłaca się dbać o klimat, bo trzeba spalić węgiel, który wydobyli górnicy.

Gdyby nie “szaleni” ekolodzy to gdzie bylibyśmy dzisiaj? Dookoła otaczałyby nas wysypiska śmieci, zamiast rzek mielibyśmy ścieki, a homo sapiens przeistoczyłby się w homo economicus?

W świecie ludzi, tak jak w przyrodzie, musi być zachowana równowaga. Ekonomia jest ważna, ale nie jest ważniejsza od prawa, ekologii, fizyki, kultury … Dowodem niech będzie wojna, kiedy stan ten zostaje zachwiany. Jak wtedy wygląda życie? Nie dajmy się szaleństwu jakimi są: władza, pieniądze, seks, narkotyki i egoizm! Bądźmy ludźmi.